De panda is een bekende diersoort die door zijn opvallende zwart-witte uiterlijk en langdurig bedreigde situatie symbool staat voor bedreigde dieren in het algemeen. Het Wereld Natuur Fonds (WNF) nam de panda zelfs als logo voor hun organisatie. De reden: de panda is niet alleen symbolisch voor de strijd voor de natuur en het verdwijnen van diersoorten, hij ziet er ook sympathiek uit én is ook nog eens zwart-wit, wat weer heel handig was voor drukwerk.

Naast de welbekende reuzenpanda uit China is er ook nog een andere panda: de rode panda. In deze spreekbeurt wordt voornamelijk gesproken over de reuzenpanda, tenzij anders vermeld. 

Waarom is de panda bedreigd?

Er zijn eigenlijk twee redenen waarom de panda in zijn voortbestaan wordt bedreigd. Ten eerste leeft de panda alleen in kleine gebieden in Azië en stelt hij vrij strenge eisen aan zijn leefomgeving. De panda leeft bijvoorbeeld vrijwel uitsluitend van bamboe, dus dat moet veelvuldig voorradig zijn. Door aantasting van zijn leefgebieden werd de panda in het nauw gedreven. Tegenwoordig zijn er reservaten waar panda’s in het wild leven en worden er slimme bruggen aangelegd om de leefgebieden te verbinden.

Daarnaast planten panda’s zich erg traag voort. De vrouwtjes zijn maar een paar dagen per jaar vruchtbaar en krijgen slechts om de twee à drie jaar jongen omdat ze lang voor hun jongen zorgen. In dierenparken gaat de voortplanting nog moeizamer, waardoor fokprogramma’s alleen geschikt zijn voor parken met heel veel geduld en een goede financiële basis. 

Welke soorten panda’s zijn er?

Er zijn twee soorten panda’s. De meesten mensen bedoelen eigenlijk de zwart-witte reuzenpanda uit China als ze het over ‘de panda’ hebben. Deze werd pas zo’n 150 jaar geleden ontdekt. Daarnaast is er nog een rode, kleinere panda die ook in Azië leeft en waarvan recent werd ontdekt dat deze eigenlijk uit twee soorten bestaat. Eigenlijk heb je dus de volgende soorten panda’s:

• • Reuzenpanda (Ailuropoda melanoleuca)
• • Rode panda uit de Himalaya (Ailurus fulgens fulgens)
• • Chinese Rode panda (Ailurus fulgens styani)

Soms hoor je andere namen voorbijkomen als het om deze panda’s gaat. De reuzenpanda wordt ook wel grote panda, pandabeer of bamboebeer genoemd. De Rode panda wordt soms aangeduid als katbeer of kleine panda.

Wetenschappers zijn er onlangs ook achter gekomen dat de reuzenpanda en rode panda niet direct verwant zijn. Door de overeenkomsten in eetgewoonten, tekening op de vacht en het leefgebied werden ze beiden in het verleden tot de panda’s gerekend. De kleine panda werd eerst beschreven, pas veel later de reuzenpanda die zo genoemd werd vanwege het opmerkelijke verschil in grootte. Kort gezegd zijn de meeste wetenschappers het er nu wel over eens dat reuzenpanda’s tot de beren behoren en rode panda’s tot de wasberen. 

Hoe ziet een panda er uit?

Reuzenpanda’s hebben een witte tot lichtgele kleur en een dikke, waterdichte vacht. Panda’s leven in redelijk koude en vochtige streken, de vacht beschermt hem tegen de kille omstandigheden. De huid van de reuzenpanda is zwart, net als de poten en ronde oren. Rondom de ogen hebben ze zwarte kringen waardoor deze groter lijken. Ter hoogte van de schouders loopt een zwarte band. Nog een opvallend kenmerk van de reuzenpanda: ze hebben zes tenen in plaats van vijf!

De rode panda heeft een roodbruine vacht, met witte tekeningen, onder andere rondom de ogen. De lange staart is rood-wit gestreept en pluizig. Het postuur en de grootte van een rode panda lijkt op dat van een wasbeer. 

Waarom is de vacht van een reuzenpanda zwart-wit?

Je zou zeggen dat het niet handig is voor een dier om zo op te vallen met een zwart-witte vacht als de panda. Tegen een groene omgeving val je dan alleen maar heel erg op. Toch is de vacht van een panda juist wél bedoeld om zichzelf te camoufleren. In zijn natuurlijke leefomgeving sneeuwt het namelijk vaak en de witte vacht is een uitstekende schutkleur in de sneeuw. De zwarte poten en schouders vallen juist weer weg tegen een schaduwrijke achtergrond.

Dat de oren en ogen van een panda ook zwart zijn, heeft ook een reden aldus wetenschappers. Roofdieren hebben vaak zwarte oren en zijn daardoor afschrikwekkend voor veel andere dieren. Dat de panda alleen op papier nog een roofdier is, doet daar weinig aan af. De zwarte ogen zijn mogelijk ook afschrikwekkend bedoeld, maar het kan ook zijn dat panda’s elkaar op die manier herkennen. Camouflage en communicatie zijn dus de verklaringen voor de kenmerkende vacht van de reuzenpanda. 

Wat eet een panda?

Panda’s worden niet voor niets bamboebeer genoemd. Het fotogenieke dier eet voornamelijk bamboe. Af en toe smikkelt hij ook ander plantaardig voedsel weg. Maar toch is hij niet 100% herbivoor. Een stukje vlees op zijn tijd slaat een panda niet af. Dit komt door de voorouders van de panda, die waren vleeseters. Reuzenpanda’s behoren dan ook nog steeds tot de orde van roofdieren (Carnivora). Sterker nog: het lichaam van de panda is nog helemaal niet goed aangepast aan het plantaardige voedsel.

In bamboe zitten maar weinig voedingsstoffen en doordat de darmen van de panda niet bedoeld zijn voor het eten van planten, moet de panda er heel veel van eten om voldoende energie uit zijn maaltijd te halen. Daarom eten panda’s vrijwel de hele dag door en kauwt hij per dag 12 tot 40 kilo op. De taaie bamboestengels en bladeren vragen veel energie om te verwerken, daardoor is de reuzenpanda een vrij traag dier die weinig onderneemt op een dag behalve een beetje spelen, slapen en eten. Ze bieden ook een voordeel: door het urenlange kauwen op taaie stengels heeft de panda reuzesterke kaken die hem zijn vriendelijke bolle koppie geven.

Tot slot: dankzij de grote hoeveelheden vezelrijk eten, poept de panda ook behoorlijk veel. Per dag kan een panda wel 100 drollen produceren!

Waarom zijn panda’s zo populair?

Nog afgezien van hun opvallende vacht en vriendelijke uiterlijk, hebben panda’s nóg twee kenmerken waardoor ze zo populair zijn bij mensen. Ten eerste zitten panda’s vaak op hun billen te eten. Ze houden daarbij de bamboestengels tussen hun voorpoten vast. De zesde teen, die als duim gebruikt wordt, helpt hierbij. Dit geeft ze een ‘menselijke’ uitstraling, waardoor we ze onbewust leuker vinden.

Ten tweede zijn het speelse dieren, die hun hele leven lang blijven spelen. Spelen is vaak een kenmerk van jonge dieren die op die manier vaardigheden leren die later van pas komen. Na verloop van tijd spelen ze steeds minder. Moederdieren spelen wel eens met hun kroost, maar voornamelijk om ze voor te bereiden op later. Van volwassen panda’s is het bekend dat ze regelmatig spelen, ook als ze alleen zijn. 

Waar leven panda’s in het wild?

Reuzenpanda’s komen in het wild alleen in de Chinese provincies Sichuan, Shaanxi en Gansu voor. Vroeger was het verspreidingsgebied veel groter. Onderzoekers weten dankzij fossiele resten van veel oudere panda’s dat deze dieren in heel China, Myanmar, het noorden van Vietnam en zelfs in Hongarije en Spanje voorkwamen.

Rode panda’s leven in Zuid- en Zuidoost Azie in bergwouden, onder andere in de Himalaya. 

Heeft een panda vijanden?

De panda heeft van nature weinig vijanden. Luipaarden en jakhalzen kunnen een panda in theorie aanvallen, maar zullen dat niet zomaar doen. Met zijn sterke kaken kan een panda flinke schade toebrengen en moederpanda’s zullen hun jongen fel verdedigen.

De enige echte vijand die de panda heeft is de mens. Niet alleen doordat door toedoen van de mens het leefgebied van de panda heel klein is geworden, maar ook doordat panda’s nog steeds in vallen van stropers terechtkomen. Sommige mensen hebben nog steeds geld over voor het vel van de panda. Maar niet alleen vallen die voor de panda’s zelf gezet zijn, vormen een probleem. Ook vallen bedoeld voor het vangen van herten of kraagberen vormen een bedreiging. 

Wie waren de voorouders van de reuzenpanda?

Het is lastig om een duidelijke lijn in de geschiedenis aan te geven die duidelijk maakt hoe de reuzenpanda’s zijn ontstaan. Inmiddels is duidelijk dat waarschijnlijk zo’n 11 miljoen jaar geleden een voorouder van de reuzenpanda’s leefde in Europa. DNA testen op gevonden beenderen en fossiele tanden wijzen daar op. Of de dieren vandaaruit naar Azië zijn getrokken of andersom is (nog) niet duidelijk, maar de kans is groot dat de voorouders in Europa ontstonden aangezien de oudste pandaresten die in China gevonden zijn, ‘slechts’ 8 miljoen jaar oud zijn.

Genetisch gezien vertoond de reuzenpanda verwantschap met de beren, maar ook met de hondachtigen. Waarschijnlijk hadden ze een gezamenlijk voorouder uit de oertijd: een op een kat lijkend dier die naast de panda’s en de beren ook de wasberen en de hondachtigen heeft voortgebracht. 

Zijn er panda’s in de Nederlandse dierentuinen?

Jazeker! Ouwehands Dierenpark in Rhenen heeft twee reuzenpanda’s: Wu Wen en Xing Ya. Deze twee panda’s worden ‘gehuurd’ van de Chinese overheid en moeten na vijftien jaar weer terug naar China. Dit geldt voor alle panda’s die buiten China in dierenparken wonen. Wu Wen en Xing Ya zorgden in 2020 voor een gezonde nakomeling: Fan Xing. Een unieke gebeurtenis in Nederland en een zeer welkome aanvulling op het internationale fokprogramma!

Rode panda’s zien we iets vaker in Nederlandse dierenparken. Onder andere in Dierenpark Amersfoort, Safaripark Beekse Bergen en Diergaarde Blijdorp kun je rode panda’s in het echt bewonderen!

Hoe planten panda’s zich voort?

De voortplanting van reuzenpanda’s is op zijn zachts gezegd moeizaam te noemen. De vrouwtjes zijn maar een paar dagen per jaar vruchtbaar en de mannetjes hebben een laag libido, waardoor ze sowieso weinig interesse in paren hebben. Zeker voor de dieren in dierenparken geldt dit. Bovendien grenzen leefgebieden niet altijd aan elkaar, waardoor wilde panda’s elkaar lastig kunnen vinden in de paringstijd.

Zelfs als ze elkaar wél vinden, is het nog niet gezegd dat het dan tot een succesvolle paring komt. De penis van de mannetjes is in verhouding erg klein, wat het allemaal niet makkelijker maakt. Daarom worden de mannetjes in dierenparken getraind om vaker op hun achterpoten te staan. Hierdoor krijgen ze sterkere spieren en houden ze de paring langer vol.

Als de paring wel succesvol is, krijgt een reuzenpanda na 5 maanden draagtijd één jong. Soms wordt een tweeling geboren zoals in een Belgisch dierenpark gebeurde in 2019. De pasgeboren panda weegt slechts 100 gram, maar wordt dankzij de melk van zijn moeder al snel groter. Na tien dagen weegt hij al rond de 400 gram! Panda’s zijn zoogdieren die bijna een jaar lang bij hun moeder drinken, waarna ze volledig overstappen op bamboe. De jongen blijven anderhalf tot twee jaar bij hun moeder voor ze ‘uit huis gaan’. 

Hoeveel panda’s zijn er in het wild?

Wetenschappers schatten dat er nog zo’n 10.000 rode panda’s zijn in het wild. Dat zijn er niet heel veel, maar in vergelijking met de reuzenpanda is de rode panda nog redelijk talrijk. Volgens het WWF zijn er nog 1900 reuzenpanda’s in het wild. Zijn status is dus nog steeds kwetsbaar, ondanks de decennialange inzet van natuurorganisaties en de Chinese overheid.