Bloemen, bomen, groenten en fruit: ze zouden er niet zijn zonder de bij. Zonder bijen geen bestuiving, zonder bestuiving geen zaaddoosjes of vruchten en zonder zaden en vruchten geen nieuwe planten. In een wereld zonder bijen zouden we iedere plant handmatig moeten bestuiven, iets wat we nooit zo snel en efficiënt kunnen als de bij die tot in de kleinste puntjes is uitgerust voor deze taak.

Zodra het warm genoeg is, zoemen de bijen en hommels zacht rond bij de eerste bloemen van de lente. Onvermoeibaar vliegen ze van bloem naar bloem en doen zich daar te goed aan het eerste stuifmeel. Ze verzamelen eten voor de andere leden van de bijenkorf of zichzelf en verrichten ongemerkt hun belangrijke werk. De geluiden horen bij het voorjaar, net als de vogels die druk op zoek zijn naar geschikt nestmateriaal voor hun eerste leg van het jaar. Zonder bijen zou de lente geen lente zijn.

Waar leven bijen?

Bijen komen vrijwel overal ter wereld voor, als het maar warm genoeg is. In koude streken kan een bij niet overleven en is ook minder voedsel te vinden. Toch zijn er wel verschillen tussen bijen. Sommigen komen alleen in de warme streken voor, maar hommels hebben bijvoorbeeld zo’n dikke vacht dat ze ook in de koudere streken prima kunnen overleven. 

Wat doet een imker?

De imker is de bijenhouder die zorgt dat de bijen veilig hun honing kunnen maken. Hij haalt de honing vervolgens weg en voedt de bijen daarna met suikerwater. De honing wordt uit de raten geslingerd met een soort honingcentrifuge en opgevangen in potten of emmers.

Het woord imker komt van het woord imme, wat een zwerm bijen betekent. Het woord bij is afgeleid van het woord bie. Dit woord komt uit een taal die we heel vroeger in Nederland spraken, het Middelnederlands. 

Is een hommel ook een bij?

Beetje ja en een beetje nee. Bijen en hommels hebben veel overeenkomsten en behoren samen tot de familie van bijen en hommels waardoor ze vaak in één adem genoemd worden. Zeker als we het over solitaire bijen in het algemeen hebben, wordt daarbij ook vaak de hommel gerekend. Maar als we kijken naar de wetenschappelijke indeling (die best ingewikkeld is!) dan vormen de hommels een apart geslacht binnen deze grote groep.

Er zijn in Nederland ongeveer dertig verschillende soorten hommels, waarvan enkele heel zeldzaam zijn. 

Hoe zijn de taken verdeeld in een bijenkorf?

In een bijenkorf heb je één koningin of moer. Zij is de grootste bij en legt als enige de eitjes. Daarnaast zijn er heel veel werksters. Dit zijn de vrouwenbijtjes en zij doen al het werk in en rondom de korf. De mannetjes zijn darren: zij hebben als enige taak het bevruchten van andere koninginnen. 

Hoe ziet het leven van een werkster eruit?

In een bijenkorf hebben alle bijen een belangrijke taak. Samen zorgen ze ervoor dat er voldoende voedsel is, de jonge larven verzorgd worden en de korf verdedigd wordt tegen gevaar. In een bijenkorf worden al deze taken door de vrouwtjes gedaan. Zij worden de werksters genoemd. De mannetjes, de darren, zijn eigenlijk – hoe onaardig het ook klinkt - nergens anders goed voor dan het bevruchten van de koningin.

De werksters bouwen in de korf de nesten en houden ze schoon. De nesten zijn die kleine zeshoekige kamertjes die je zo goed kunt zien in een honingraat. Als vakkundige bouwvakkers maken ze met uiterst precisie tal van exact gelijke kamertjes. Ze doen dit met bijenwas.

Zodra de larven uitkomen mag de werkster deze voeden. Net als de koningin, die wordt ook gevoed door de werksters. Als het erg warm wordt in de korf, wapperen ze met hun vleugels om de lucht te koelen.

Als ze iets ouder zijn, worden ze bewaakster. Ze houden de wacht en zorgen ervoor dat andere bijen niet binnen komen. Ze hebben een angel om vijanden te steken, maar daarbij raken ze zelf gewond en gaan ze snel dood.

De laatste taak die een werkster in haar korte leven mag vervullen is die van haalbij. Ze mag nu naar buiten om nectar en stuifmeel te halen. 

Waarom zijn bijen kwetsbaar?

Al geruime tijd wordt er aandacht gevraagd voor de kwetsbare situatie van bijen. De aantallen nemen af en sommige bijensoorten zijn ernstig bedreigd. Dit komt door verschillende oorzaken:

Er zijn bijen die volledig afhankelijk zijn van één bloemsoort om te voorzien in hun voedsel. Als die bloemen verdwijnen, verdwijnt die bijensoort ook. Andere bijen gedijen juist bij veel verschillende soorten bloemen, doordat grote stukken grond alleen nog maar beplant worden met één gewas, krijgt de bij té eenzijdige voeding binnen. Ook zijn er soorten die alleen op bepaalde plekken hun eitjes leggen. Als die gebieden verdwijnen of te druk worden, gaat de bijenstand daar ook hard achteruit.

Verder hebben bijen in het algemeen steeds meer moeite om aan voedsel te komen. De afgelopen honderd jaar is de wereld heel snel ‘versteend’ en zijn tuinen eentoniger geworden. Vroeger had je een boerenerf of tuin met sierbloemen, fruitbomen, veldbloemen en kruiden. Gelukkig beseffen steeds meer mensen dat we daar zelf veel aan kunnen doen door meer planten en bloemen in de tuin te zetten, maar ook door vaker een onkruidje te laten staan of een plekje te creëren waar een bij kan nestelen.

In de landbouw worden vaak gifstoffen gebruikt. Die helpen de boer om ziektes te voorkomen, maar zijn funest voor de bijen die deze gifstoffen via het stuifmeel, de nectar en de honingdauw binnenkrijgen. Gelukkig is ook daar een groeiend besef dat we sommige dingen anders moeten aanpakken om erger te voorkomen. Ook de monotone landschappen van de intensieve landbouw en veeteelt worden tegenwoordig vanuit een ander oogpunt bekeken omdat ze funest zijn voor de bijen.

Andere boosdoeners die het bijen (en andere dieren) moeilijk maken: auto’s, windmolens en toegenomen elektromagnetische straling. Er zijn studies die onderzoeken in welke mate deze factoren verantwoordelijk zijn voor achteruitgang van de aantallen bijen.

Daarnaast krijgen bijen ook nog eens te maken met ‘eigen’ ziektes die worden overgebracht door parasieten, zoals de Varroamijt. Ook de ziekteverwekker Nosema zorgt voor sterfte onder bijen. Arme bijen...

Wat is het verschil tussen bijen en wespen?

Bijen en wespen lijken erg veel op elkaar en daarom zijn mensen een beetje huiverig voor bijen. Want: je kunt zomaar geprikt worden. Keer op keer moet dit misverstand uit de weg geruimd worden: bijen prikken niet zomaar. Ja, ze hebben een angel en ja, ze zullen prikken als ze ernstig bedreigd worden. Maar een bij prikt echt alleen maar als hij niet anders kan, want daarna gaat hij dood. De angel van sommige bijen is niet eens lang genoeg om een mens te kunnen prikken.

Een wesp daarentegen kan wel meerdere keren prikken en zal dat dus ook iets makkelijker doen. (Maar ook een wesp prikt alleen als hij daar een reden voor heeft...)

Verder zijn wespen en bijen allebei erg belangrijk voor de natuur, alleen heeft een wesp andere belangen dan een bij, waardoor hij sneller in aanraking komt met mensen. Wespen eten namelijk vlees en komen dus eerder op een lekkere picknick af als daar vlees geserveerd wordt. Bovendien zijn ze in augustus en september veel meer geïnteresseerd in onze frisdranken en limonade omdat de larven dan volgroeid zijn en geen zoete vloeistof meer produceren. Deze vloeistof scheiden ze uit in ruil voor insecten en spinnetjes die de werksters hun voeden. 

Hoe planten bijen zich voort?

Bijen kunnen zich heel snel voortplanten. De koningin is de enige die eitjes legt. Tijdens de zomermaanden legt ze zo’n 1500 tot 2000 eitjes per dag. De eitjes komen vervolgens al na drie dagen uit, het zijn nu larven die gevoed worden door de voedsters. Na drie weken zijn de larven volgroeid tot bijen.

De darren hebben als enige taak om de koningin te bevruchten. Dit doen ze direct nadat een jonge koningin uit het ei komt tijdens een korte paring in de lucht. Dit noemen ze de bruidsvlucht. De darren sterven daarna op redelijk gruwelijke wijze: hun lichaam wordt uiteengereten tijdens het loslaten van de spermacellen.

In korte tijd verzamelen de nieuwe koninginnen heel veel sperma van zo veel mogelijk verschillende darren uit andere nesten dan die van hunzelf. Met die voorraad kan ze de rest van haar leven voort. Vlak daarna begint ze al met het leggen van de eitjes. Ze kan iedere dag tot 2000 eitjes leggen, waardoor een bijenvolk in zeer korte tijd kan uitgroeien tot 40.000 tot 80.000 bijen.

Solitaire bijen paren waarna de vrouwtjes zelf een nest maken, de plek is afhankelijk van de soort. Steen, hout, stro, leem of aarde zijn de favoriete plekken om de eitjes te leggen.