De Varanus komodoensis, beter bekend onder de naam komodovaraan, is een hagedissoort die tot de familie van de varanen behoort.(Varanidae).

Komodovaranen zijn hele grote hagedissen die een levende herinnering oproepen aan de tijd dat er dinosaurussen op aarde rondliepen. Dit is ook wel logisch, want varanen stammen af van een bepaalde soort hagedis, de Lepidosaur, die zo’n 250 miljoen jaar geleden geleefd hebben. Hieruit ontstonden dan weer zo’n 40 miljoen jaar geleden de varanen zoals die nu leven. Een daarvan is de supervaraan (andere benamingen zijn de Varanus priscus of de Megalania). Deze gigantische varaan, die wel 5 tot 7 meter lang kon worden en ongeveer 40.000 jaar geleden is uitgestorven, wordt vaak als verre voorouder van de komodovaraan gezien. Maar uitgebreid onderzoek heeft echter uitgewezen dat de komodovaraan meer vergeleken kan worden met de Varanus giganteus, een reuzenvaraan.

Enkele kenmerken van de komodovaraan

Als één van de grootste hagedissen op aarde kan de komodovaraan met gemak een lengte van 3 meter of langer bereiken. Alleen de Papoeaanse varanen kunnen nog langer worden, maar die zijn wel veel slanker en hebben een langere staart. Een komodovaraan kan een gewicht bereiken van ruim 100 kg maar dit is eerder uitzondering dan regel, want het gemiddelde gewicht van een komodovaraan ligt een heel stuk lager. De meeste komodovaranen zijn gemiddeld 2,5 meter lang bij een gewicht van rond de 45 kilogram.De bouw van een komodovaraan is zoals van wel meer reptielen, met een langgerekt lijf en een lange staart, 4 enigszins kromgebogen poten en een brede maar platte kop die een beetje aan een krokodil doet denken.

Een lichaam met dikke schubben en indrukwekkende poten met gigantische nagels.

De stevige staart van een komodovaraan is in verhouding tot het lichaam veel langer en de poten zijn voorzien van zeer gevaarlijke en vlijmscherpe nagels.

De komodovaraan heeft een dik geschubd vel. Op de kop en de staart zitten huidbeenderen die naar mate de varaan ouder wordt als het ware samensmelten en een goede bescherming vormen tegen verwondingen.

Het lijf van de komodovaraan is voornamelijk bruin tot olijfgroen van kleur, maar de rug kan bij de oudere hagedissen vaak wat geliger worden. De kop en poten daarentegen zijn bijna helemaal zwart.

De zintuigen van de komodovaraan

Voor het zoeken en vinden van prooien, partners maar ook vijanden gebruikt de komodovaraan de ogen,de oren, maar vooral de tong. Een varaan heeft geen heel goed gehoor,in tegenstelling tot veel zoogdieren en dat komt omdat er maar één gehoorbeentje aanwezig is en hiermee kunnen slechts frequenties van 400 tot 2000 hertz waargenomen worden. Het zicht is prima de eerste paar honderd meter en dan vooral bij bewegend beeld.

De reuk is superieur bij de komodovaraan. Normaliter wordt reuk natuurlijk waargenomen met de neus, maar de varaan gebruikt hier het orgaan van Jacobson voor. Dit orgaan is ontwikkeld voor het oppikken van geuren en bevindt zich in de bek van de komodovaraan. Zoals bij veel hagedissen verwerkt dit bijzondere orgaan minuscule geurtjes die aan de grote, vorkvormige en slijmerige tong blijven plakken als deze wordt uitgestoken. Als de tong weer terug de bek wordt ingetrokken en langs het "reukorgaan" glijdt, worden de geurdeeltjes verwerkt. Geuren op meer dan 8 kilometer afstand zijn heel eenvoudig voor de komodovaraan waar te nemen.

De leefomgeving van de komodovaraan

In de meeste dierentuinen zijn wel komodovaranen te vinden. Maar oorspronkelijk komen ze voor in Indonesië en dan vooral op de eilanden Komodo Flores en Rinca. Op Komodo leven ongeveer 1700 varanen en op het eiland Flores bevinden zich zo’n 2000 hagedissen. Het eiland Rinca telt minder dieren en daar zijn het er rond de 1300. Deze cijfers zijn schattingen uit het jaar 2020.

Hoe leeft de komodovaraan?

De jonge komodovaraan leeft over het algemeen in bomen en in dichtbegroeide gebieden, maar de volwassen dieren leven eigenlijk alleen op de grond.

De meeste soorten varanen zijn uitstekende klimmers en prima zwemmers. De komodovaraan kan zelfs tot wel 4 meter onder water duiken. Opwarmen in de zon is een geliefde bezigheid (zoals veel reptielen is het een koudbloedig dier) en is voornamelijk overdag actief. Qua levensverwachting voor een komodovaraan moet gedacht worden aan 25 tot 50 jaar.

De voortplanting

Komodovaranen kunnen zich het hele jaar door voortplanten als het moet ,maar de voorkeur ligt toch wel in de zomermaanden rond juli en augustus. De heren ruiken met de tong in die periode specifieke geuren in de urine van de vrouwtjes die uitnodigen en aanzetten tot voortplanting. Soms vechten mannetjes om een vrouwtje. Dat vechten lijkt heel erg op worstelen. Als het vrouwtje echter niet wil paren, wordt dat kenbaar gemaakt met veel gesis en zelfs agressie als het nodig is.

Jagen op voedsel

Jonge dieren eten voornamelijk insecten, vogels en kleine zoogdieren. Volwassen komodovaranen doen zich te goed aan alle soorten levende prooien, van wilde zwijnen tot herten en zelfs slangen en andere reptielen, maar eet ook kadavers als het zo uitkomt.

Een komodovaraan kan een korte sprint trekken met een snelheid van 20 kilometer per uur, maar over het algemeen valt de varaan aan vanuit een hinderlaag. Door de pezen in de poten door te bijten, kan de prooi niet meer vluchten. Met de grote, vlijmscherpe nagels wordt de prooi opengescheurd en als de komodovaraan de prooi dan ook nog in de hals of buik bijt waardoor de prooi doodbloedt is het onmogelijk om nog te ontkomen. Vaak komen andere varanen op de geur af om ook een hapje me te eten.

Echt netjes eten de komodovaranen niet. De prooi wordt snel naar binnen geschrokt. Omdat een komodovaraan een vrij elastische maag heeft, kan er veel in één keer gegeten worden. Varanen eten ook de huid, de hoeven en de botten van hun prooi op waardoor er niet veel van de prooi overblijft. Eigenlijk wordt alles gegeten behalve de darmen van de prooi.

De komodovaraan doet ook aan kannibalisme en eet eigen jonkies op als het moet. Daarom leven veel jonge hagedissen vooral in dichte begroeiing en rollen zich door uitwerpselen om onaantrekkelijke te ruiken.

De komodovaraan versus de mens

In theorie kan een komodovaraan een mens doden, maar dit komt maar zelden voor.

Een beet van de komodovaraan is giftig

Niet iedereen weet dat een beet van een komodovaraan giftig is. Dit gif zorgt voor verlammingsverschijnselen, bloedverlies en helse pijnen.Het komt voor dat een prooi gebeten wordt en weet te ontsnappen ,maar dan uiteindelijk toch bezwijkt door bloedverlies en verlamming. Komodovaranen kunnen overigens zelf prima tegen hun eigen gif.

Bedreiging

De komodovaraan is geen ernstig bedreigde diersoort omdat het geen natuurlijke vijanden kent,maar valt wel onder de beschermde diersoorten.