Insecteneters (Eulipotyphla)

De orde ‘insecteneters’ valt onder de klasse ‘zoogdieren’. De orde insecteneters omvat de families spitsmuizen, mollen, egels, solenodons. De solenodons lijken erg op de spitsmuizen en komen voor op de Canarische eilanden, Cuba en Hispaniola. In Nederland zijn deze dieren bij niet veel mensen bekend. Egel, mol, spitsmuis: van deze kleine zoogdieren heb je vast wel eens gehoord. Samen met de solenodons vormen ze de insecteneters (Eulipotyphla). Vroeger werd deze groep aangeduid met de wetenschappelijke naam insectivora.

De insecteneters eten meestal ongewervelden en soms kleine zoogdieren. De insecteneters hebben gepunt aaneengesloten tanden waarmee de insecten gekraakt worden. De prooi wordt opgespoord door de snuit van de insecteneter. Deze dieren hebben kleine ogen en bij enkele mollen zijn deze zelfs met huid bedekt. Deze zoogdieren hebben vijf tenen aan de voor en achterpootjes en zijn territoriaal aangelegd vanwege de beperkte beschikbaarheid van voedsel.

Insecteneters zijn kleine zoogdieren met korte pootjes. Ze hebben een spits snuitje en scherpe tandjes waarmee ze de harde schildjes van de insecten kunnen kraken. Het zijn over het algemeen schuwe dieren die vooral ’s nachts jagen op hun prooien. Ze komen wijdverspreid voor, onder andere in Europa en Azie. Alleen in Australië en Zuid-Amerika kom je geen insecteneters tegen. 

Vijanden van de insecteneters zijn voornamelijk de uilen en roofvogels.

Welke soorten insecteneters zijn er?

De solenodons zijn de meest onbekende dieren van deze orde: ze lijken nog het meest op grote spitsmuizen met een lange kale staart en scherpe klauwen. Solenodons komen alleen op de Caraïbische eilanden Cuba en Hispaniola voor. Spitsmuizen zijn zo genoemd vanwege hun spitse snuit. Ondanks hun naam zijn dit geen knaagdieren en zijn ze niet verwant aan de muizen. Een uil zal je geen spitsmuis zien vangen: die vinden de dieren stinken. Mollen leven onder de grond waar ze tunnels graven en met hun molshopen sommige mensen tot wanhoop drijven. Sommige mollensoorten lijken meer op spitsmuizen: dit zijn de desmans en de spitsmuismollen. Van alle egels kennen we natuurlijk ‘onze’ Europese stekelegel die zich oprolt tot een balletje als er gevaar dreigt. Er zijn 23 soorten stekelegels, daarnaast zijn er ook acht soorten haaregels bekend. 

Egel

De egel is herkenbaar aan stekels van 2 tot 3 centimeter lang. Door de kringspier kunnen egels zich tot een bal vormen om zichzelf te beschermen tegen de vijanden zoals de wolf of vos. Egels houden een winterslaap om de voedselschaarste van de winter te kunnen overleven.

Mollen

De mol heeft kleine oogjes, een zachte vacht en een lange snuit. In Europa zijn er twee geslachten mollen: de mollen en de desmans. De mollen zijn uitstekende gravers en leven onder de grond.

Spitsmuizen

De spitsmuizen zijn snel en hebben een zeer snelle stofwisseling. Door deze snelle stofwisseling moeten ze 1 tot 1,5 keer het eigen lichaamsgewicht per dag eten. De spitsmuizen slaan geen vet op.

Kenmerken insecteneters

Insecteneters zijn klein en een beetje plomp gebouwd. Ze hebben vier korte poten met vijf tenen en scherpe klauwen. Hun snuit is spits en kan zelfs een beetje slurfachtig worden. Ze hebben meestal bruine tot grijze en zwarte kleuren en een zachte vacht met haren. Afgezien van de stekelegels dan...

Insecteneters zijn nachtdieren. Ze hebben slechte oren en ogen maar een goede neus en tastzin. Spitsmuizen hebben een razendsnelle hartslag: hun hartje maakt wel 600 slagen per minuut!

Insecteneters zijn zogenoemde zoolgangers: ze gebruiken bij het lopen hun hele voet. Ook mensen zijn zoolgangers. Eén van de kleinste zoogdieren ter wereld is een spitsmuis: de wimperspitsmuis weegt maar één gram! Er is alleen nog een vleermuissoort die nóg kleiner is. (Vleermuizen zijn ook zoogdieren). De voorpoten van de gewone mol staan een beetje naar buiten gedraaid en zijn breder dankzij een extra vinger. Hierdoor kan hij goed graven.

Wat eten insecteneters?

Het lijkt een domme vraag, maar insecteneters voeden zichzelf niet alléén met insecten. Dit is het hoofdbestanddeel van hun menu, maar ook wormen, geleedpotigen zoals spinnen en weekdieren zoals slakken zijn niet veilig voor deze groep. Sterker nog: bewuste tuinliefhebbers proberen zelfs egels naar de tuin te lokken als natuurlijke slakkenbestrijders.

De agouta is een solenodon en heeft giftig speeksel. Waarschijnlijk hebben de andere solenodons dit ook. Met zijn klauwen kan hij in de grond graven en stenen en boombast verwijderen. Heeft hij zijn slachtoffer gevonden, dan drukt hij hem met zijn snuit of poten tegen de grond, waarna hij zijn prooi met zijn giftige speeksel verlamt.

Ook spitsmuizen scheiden een giftig speeksel uit om hun prooien te verlammen.

Wie zijn de vijanden van insecteneters?

De groep insecteneters heeft het niet altijd makkelijk. Honden, katten, roofvogels, dassen, vossen en zelfs mangoesten hebben het op de dieren voorzien. Boa’s zijn natuurlijke vijanden van de solenodons.

Daarnaast zorgen insecticiden en het verkeer ervoor dat jaarlijks vele insecteneters zoals egels en mollen dood gaan. De grootste vijand van de insecteneters is dus de mens. Slakkengif is bijvoorbeeld in grote hoeveelheden ook dodelijk voor egels, die in de dode slakken een makkelijk hapje zien. Maar ook landbouwgif is schadelijk voor de in en bij de grond levende dieren en hun prooien.

Voorplanting insecteneters

Insecteneters zijn solitaire dieren die elkaar alleen in de paartijd opzoeken. Per keer worden er meerdere jongen geboren die gezoogd worden door de moeder. Ze zijn al snel - na een paar weken - zelfstandig.