De schildpadden (Testudines) zijn een orde onder de klasse reptielen en zijn allen goed te herkennen aan één specifiek kenmerk: het stevige schild die schildden meedragen op hun rug en die het grootste gedeelte van het lichaam bedekt. Schildpadden leven zowel in het water, op het land of een combinatie van water en land en leven vooral in (sub)tropische gebieden.

Soms ontsnappen in gevangenschap levende schildpadden of worden de schildpadden vrijgelaten in de natuur. Hierdoor komen ze ook in andere gebieden voor, bijvoorbeeld in Nederland. Deze exemplaren kunnen vaak lang overleven, maar planten zich niet voort omdat het klimaat niet geschikt is voor de kwetsbare eieren.

Schildpadden

De wetenschappers zijn eeuwenlang geïnteresseerd en gefascineerd door de schildpadden. Het blijft een ingewikkelde kwestie waar de schildpadden binnen de klasse reptielen precies ingedeeld moeten worden. Het meest opmerkelijk is dat een schildpad een lederachtig of hoornen schild aan zijn buik- en rugzijde heeft: het buikschild en pantser. Daarnaast hebben ze geen tanden, maar scherpe, harde kaakranden. Er zijn verschillende soorten schildpadden: landschildpadden, zoetwaterschildpadden en zeeschildpadden. Deze leggen allemaal eieren, ingegraven op het land. De baby’s moeten zelf uit het ei kruipen, ze kunnen meteen al zwemmen. Schildpadden zijn nestvlieders.

Leefgebied schildpad

De Schildpad leven zowel op het land als in het water en komen voor in de (sub)tropische gebieden. De schildpadden die in gevangenschap worden gehouden kunnen ontsnappen of worden vrijgelaten in de natuur. Het gevolg is dat schildpadden ook in andere gebieden voorkomen waaronder ook Nederland. Deze exemplaren kunnen vaak lang overleven, maar planten zich niet voort vanwege kwetsbare eieren die zich niet ontwikkelen vanwege het klimaat.

Huisvesting schildpadden

Afhankelijk van het soort schildpad is er een aquarium of terrarium nodig om schildpadden thuis te houden. Bepaalde soorten leven voornamelijk in het water en hebben voldoende aan een steen of tak boven water en met een warmtelamp. Andere soorten hebben een verblijf met droog stro of houtsnippers en geen water. Alles soorten schildpadden moeten zonnebaden met natuurlijk zonlicht of een lamp met een ultraviolette straling (ultraviolet B ook wel UV-B).

UV-B hebben schildpadden nodig voor de aanmaak van vitamine D3. Als schildpadden geen vitamine D3 verkrijgen, dan kan er geen calcium opgenomen worden. Bij schildpadden is calcium essentieel voor de aanmaak van botten en de werking van zenuwsignalen. Als er een tekort aan calcium is dan kunnen schildpadden een metabolische botziekte (MBD) krijgen met als gevolg zwakke spieren en een zwak skelet. Ook teveel calcium is niet goed voor schildpadden, omdat er teveel bot aangemaakt kan worden. Het gevolg kan zijn dikkere hoornplaten (schild).

Schildpadden fokken

In gevangenschap gebeurt het bijna niet dat er met waterschildpadden wordt gefokt. De landschildpadden worden veel gefokt. Afhankelijk voor het soort schildpad kunnen er beperkingen of een verbod op kweken en kopen van het soort schildpad bestaan.

Dierenrijk schildpadden

Schildpadden zijn er in verschillende soorten (binnen het dierenrijk > verschillende families): landschildpadden, zeeschildpadden en zoetwaterschildpadden . De families schildpadden leggen allemaal eieren, ingegraven op het land. De baby’s moeten zelf uit het ei kruipen en kunnen direct zwemmen. De schildpadjes kunnen op eigen kracht voortbewegen en dit noemt men binnen de biologie nestvlieders. Schildpadden behoren tot de groep reptielen en zijn onder te brengen in twee groepen:

Deze onderverdeling is gebaseerd op de mate waarin de schildpadden hun kop kunnen intrekken in het schild. De meeste schildpadden kunnen zich helemaal terugtrekken in hun schild om zich zo te beschermen voor gevaar van buitenaf. Deze worden de halsbergers genoemd. Enkelen kunnen de kop niet helemaal intrekken, deze worden de halswenders genoemd. Er bestaan honderden soorten schildpadden en worden in 14 families onderverdeeld. 

Halsbergers (11 families)

  • Familie Zeeschildpadden (Cheloniidae)
  • Familie Lederschildpadden (Dermochelyidae)
  • Familie Bijtschildpadden (Chelydridae)
  • Familie Tabascoschildpadden (Dermatemydidae)
  • Familie Modder- en muskusschildpadden (Kinosternidae)
  • Familie Moerasschildpadden (Emydidae)
  • Familie Geoemydidae
  • Familie Grootkopschildpadden (Platysternidae)
  • Familie Landschildpadden (Testudinidae)
  • Familie Nieuw-Guinese tweeklauwschildpadden (Carettochelyidae)
  • Familie Weekschildpadden (Trionychidae)

Halswenders (3 families)

  • Familie Slangenhalsschildpadden (Chelidae)
  • Familie Scheenplaatschildpadden (Pelomedusidae)
  • Familie Podocnemididae

In gevangenschap worden meestal deze families onder de schildpadden gehouden:

  • Waterschildpadden (Leven alleen in het water)
  • Moerasschildpadden (Leven in het water, maar komen er vaak uit om in de zon te liggen)
  • Landschildpadden (Leven alleen op het land)

Kenmerken

Alle schildpadden hebben - naast hun kenmerkende schild - vier poten, een eivormige duidelijk te onderscheiden kop en een staart. Afhankelijk van de soort hebben de poten een bepaalde functie. Bij zeeschildpadden zijn de voorpoten zodanig afgevlakt dat ze veel weg hebben van roeispanen. Hierdoor kan de zeeschildpad nóg sneller zwemmen. Zoetwaterschilpadden hebben om dezelfde reden zwemvliezen tussen de tenen.

Landschildpadden hebben vrij massieve poten die vlak op de grond staan. Aangezien landschildpadden vrij groot kunnen worden, hebben ze deze stevige poten hard nodig om het eigen gewicht te kunnen ondersteunen. De poten worden onder andere gebruikt als hulpmiddel bij het verscheuren van voedsel. Vooral de scherpe nagels worden hierbij ingezet.

Het schild van de schildpadden

Maar het meest opvallende is natuurlijk het schild die is verstevigd met hoornschilden en beenplaten. Alleen sommige schildpadden, zoals de in zee levende lederschildpad hebben geen hoornschilden, maar een op leer lijkende huid over de beenplaten. Tussen de beenplaten en hoornschilden zit een dunne laag lederhuid, die ook zenuwen bevat. Een schildpad zal geïrriteerd reageren als hij hier aangeraakt wordt. Het schild bestaat uit het platte buikschild aan de onderzijde en het –meestal – bolle rugschild.

Kan een schildpad uit zijn schild?

Een schildpad kan niet uit zijn schild. De binnenkant van het schild bestaat uit botten en deze groeien vanuit de ribben en ruggenwervels. Schildpadden zitten dus vast aan het schild en kunnen er niet uit kruipen.

Waarvoor een schild?

Het schild heeft onder andere de functie om de schildpad te beschermen tegen roofdieren. Daarnaast wordt er door het schild ook warmte vastgehouden, zodat de schildpad warmt blijft. Schildpadden zijn koudbloedige reptielen en kunnen zichzelf niet warm maken zoals warmbloedige mensen dit kunnen. Door in het water te bewegen of in de zon te liggen kan een schildpad opwarmen. Het schild helpt dus om warmte langer vast te houden.

De nek van de schildpad

Ook opvallend aan de schildpadden is de beweeglijke en uitrekbare nek. Hiermee verrassen ze vijand en prooi: met een verrassende snelheid kan de schildpadden ineens zijn nek strekken en zo belager of prooi een flinke beet toebrengen.

Zwemvliezen

Om te kunnen zwemmen hebben schildpadden zwemvliezen. Schildpadden zonnebad om zo een hogere lichaamstemperatuur te krijgen, parasieten de doden en om meer energie te krijgen. De belangrijkste schubben zitten op de rug, dit is een hard schild door de aan elkaar vastgegroeide schubben. Het rugschild en buikschild vormen een pantser, hierdoor zijn de belangrijkste organen goed beschermd tegen bijvoorbeeld aanvallen van roofdieren.

Hoe ademt een schildpad?

De schildpadden hebben net als mensen longen. De (zee)schildpadden moeten regelmatig naar boven om zuurstof te happen. Sommige soorten schildpadden hebben een lange nek, waardoor ze niet helemaal boven water moeten komen. De meeste schildpadden kunnen een aantal uur onder water blijven. Volgens wetenschappers is er ook een soort die maandenlang onder water kan blijven door met zijn tong zuurstof uit het water te halen. De Muskusschildpadden kunnen met de speciale tong maandenlang onder water blijven.

Intelligentie schildpad

Schildpadden zijn intelligente dieren met een goed geheugen. Van in gevangenschap levende soorten is bekend dat ze zelfs kunnen leren. Ook kunnen schildpadden zich over grote afstanden oriënteren, zoals dit bij zeeschildpadden voorkomt die altijd terugkeren naar dezelfde stranden om eieren te leggen.

Verzilten

De schildpadden die in de zee leven mogen niet te zout worden. Het verzouten van het lichaam noemt men ‘verzilten’. De schildpadden die niet mogen verzilten hebben een klier in het oog die teveel zout afvoert door te tranen. Bij zeeslangen zit een dergelijke klier niet in het oog maar in de bek.

Zintuigen Schildpadden

Schildpadden kunnen van dichtbij vrij goed zien, toch maken ze voor voedselopsporing gebruik van hun reukvermogen. De neusgaten van water schildpadden, zijn geplaatst op de punt van zijn kop. Hierdoor kunnen ze ademhalen, ook als ze zowat met hun hele lichaam onder water liggen.

Hoe groot kan een schildpad worden?

De verschillende soorten schildpadden lijken veel op elkaar, behalve de afmetingen . De Noord-Amerikaanse moerasschildpad is met een schildlengte van maximaal 12 cm, één van de kleinste. De reuzenweekschildpad (115 cm, 120 kg) en de lederschildpad (186 cm, 680 kg) zijn één van de grootste soorten.

Lederschildpad

De grootste schildpad die momenteel leeft is de lederschildpad. Hij weegt ongeveer 360 kilo en zijn schild kan wel ruim twee meter lang worden. Lederschildpadden leven in de zee en is de enige in zee levende schildpadden die niet tot de zeeschildpaddengroep hoort. Hij eet graag kwallen en leeft in (sub)tropische zeeën wereldwijd. Ze leggen grote afstanden af tussen hun leef- en broedgebieden. Lederschildpadden danken hun naam aan de op leer lijkende huid, die op de beenplaten ligt.

Zomer- en winterslaap schildpadden

Moeras- en landschildpadden houden meestal een paar maanden per jaar winterslaap, ze leven in koude gebieden.. Door een hol te graven, of bij een milde winter, door zich onder bladeren te begraven, overwinteren landschildpadden. Moerasschildpadden houden winterslaap in de modder in bijvoorbeeld de waterkant. De koude temperatuur zorgt ervoor dat hun hartslag en bloeddruk omlaag gaan. Er is dan weinig zuurstof nodig om te overleven. Schildpadden die in de woestijn leven, houden vaak een zomerslaap in de heetste maanden. Zeeschildpadden houden vaak geen winterslaap omdat het water waarin ze leven bijna nooit te koud wordt.

Hoelang slapen schildpadden?

De winterslaap bij een schildpad kan maandenlang duren. Soms wel 7 maanden van oktober tot en met april.

Hoe oud wordt een schildpad?

Schildpadden kunnen erg oud worden. Er is een exemplaar bekend die 265 jaar oud is. Schildpadden zijn koudbloedige reptielen en hebben daardoor een lage stofwisseling. Het hart van een schildpad klopt ongeveer 25 keer per minuut. Van de mens is dit rond de 70-80 keer per minuut.

Leefgebied

Schildpadden komen over de hele wereld voor. Het belangrijkste gebied van schildpadden is binnen een bepaalde bandbreedte langs de evenaar. Zoals hiervoor beschreven leven schildpadden (afhankelijk van het soort) in het water, op het land of zowel op het land als water.

De schildpadden zijn koudbloedige dieren en liggen om deze reden overdag in de zon. Rond de evenaar is er meer zon en kunnen schildpadden goed leven. In de koudere gebieden zullen schildpadden in een winterslaap gaan om de koudere periode te overleven. Het lichaam van de schildpad gaat in een winterslaap in een ruststand, waardoor het energieverbruik zeer laag is en de koudere periode overbrugd kan worden.

Voedsel

Schildpadden eten zowel dierlijk als plantaardig voedsel. Sommige jonge schildpadden beginnen als omnivoor vanwege de vele eiwitten die dierlijk voedsel bevatten. Deze hebben ze onder andere nodig voor de groei van hun schild. Veel landschildpadden stappen later echter over op een vegetarisch menu van planten, zaden, vruchten, wortels en grassen.

De meeste schildpadden zijn omnivoor. Zij vullen hun plantaardig menu aan met insecten, wormen, slakken, kleine amfibieën en kleine kreeftsoorten. De grotere zeeschildpadden eten ook kwallen of sponsdieren. Toch zijn schildpadden niet echt roofzuchtig. Een uitzondering daarop is hooguit de bijtschildpad, die soms watervogels vangt.

Voortplanting schildpadden

Het duurt erg lang voordat een schildpad vruchtbaar is. Dit kan wel 6 tot 20 jaar duren. Bij zeeschildpadden zwemt het vrouwtje soms wel duizenden kilometers naar de plek waar ze zelf is geboren. Deze schildpadden weten precies de weg terug. Schildpadden kennen een inwendige bevruchting. Tijdens de paringsperiode ‘vechten’ de mannetjes om de vrouwtjes door tegen elkaar aan te beuken. Ook kennen ze een baltsperiode, waarbij mannetjes indruk maken op de vrouwtjes. Ze waaieren bijvoorbeeld met hun lange nagels of lopen achter ze aan. Soms bijten de mannetjes de vrouwtjes tijdens de paring. Dit heeft een reden: het vrouwtje zal haar kop terugtrekken, waardoor de cloaca meer naar buiten komt.

Leggen schildpadden eieren?

Alle soorten schildpadden leggen eieren. De eieren worden vrijwel altijd gelegd in een ondiepe kuil, meestal in een zanderige bodem. Na het afzetten van de eieren bedekt het vrouwtje ze met een laagje zand. Zeeschildpadden keren ieder jaar terug naar dezelfde zandstranden om hun eieren af te zetten en dit kunnen er wel 100 tot 200 eieren zijn.. Ook de tijd van het jaar is ieder jaar hetzelfde, waardoor vrij goed te voorspellen is wanneer ze aan land komen. Bij veel soorten komen de eitjes tegelijkertijd uit om zo de kansen van de jonge schildpadden te vergroten. Roofdieren zoals vogels zijn namelijk gek op de jonge schildpadden die nog erg kwetsbaar zijn. Vooral bij zeeschildpadden is hun eerste tocht over het strand naar de zee om deze reden een gevaarlijke onderneming. Ook bepaalde vissen zijn een vijand van de schildpad.

Bedreigde schildpadden

Met veel soorten schildpadden gaat het niet goed. De mens zorgt ervoor dat de aantallen schildpadden afnemen en bepaalde soorten met uitsterven bedreigd worden. De mens neemt veel leefgebied van schildpadden af en ook de vervuiling brengt schildpadden in gevaar. Daarnaast is er ook veel illegale handel in schildpadden. Deze illegale handel is er niet alleen om de schildpadden gevangen te houden maar ook als consumptie voor mensen. Niet alleen de schildpadden maar ook de eieren worden gegeten door de mens. Van de 25 meest bedreigde soorten schildpadden leeft de helft in Azië. De Egyptische landschildpad, Filipijns aardschildpad en Yangtze-weekschildpad zijn voorbeelden van schildpadden die met uitsterven bedreigd worden.

Geschiedenis

Nog voor er dinosauriërs rondliepen, waren er al schildpadden op aarde. De voorouder van de moderne soorten leefde al zo’n 200 miljoen jaar geleden, waardoor de eerste schildpadden waarschijnlijk nog veel ouder zijn.

Wetenschappers ontdekten pas kort geleden dat het fossiel van de Eunotosaurus het beginstadium van het schild van de moderne schildpad liet zien. Als deze uitgestorven soort inderdaad een schildpad was, dan geeft dat aan dat het schild van de schildpad al zo’n 200 miljoen jaar geleden begon te evolueren.

Hoelang leven schildpadden op aarde al?

Schildpadden zijn reptielen en bestaan waarschijnlijk al 200 miljoen jaar. De schildpad is een koudbloedig dier en leeft voornamelijk in warme gebieden.

Schildpad fossielen

De eerste schildpad-fossielen zijn ongeveer 180 miljoen jaar oud. Ze leefden dus al toen de eerste dinosaurussen leefden. Er zijn 244 bekende soorten schildpadden: 7 zeeschildpadden, 196 moerasschildpadden en 41 landschildpadden. Volgens schildpadden kenners zou het om meer dan 350 soorten kunnen gaan. Deze soorten schildpadden komen overal ter wereld voor.

Soorten schildpadden

Er zijn 327 land- en waterschildpadden bekend. De leefgebieden van deze schildpadden zijn zeer divers. De woestijnschildpad leeft in warmere en drogere leefomgevingen. De groene zeeschildpad leeft in water rond de evenaar. Alle soorten schildpadden moeten aan land de eieren leggen. Schildpadden zijn verwant met krokodilachtigen en brughagedissen.

Enkele voorbeelden van de honderden soorten schildpadden:

Lederschildpad

De lederschildpad is op dit moment de grootste soort en weegt ongeveer 360 kilo en het schild kan wel twee meter lang worden. Lederschildpadden leven in de zee en is de enige in zee levende schildpad die niet tot de zeeschildpadden groep hoort. Hij eet graag kwallen en leeft in (sub)tropische zeeën wereldwijd. Schildpadden leggen grote afstanden af tussen hun leef- en broedgebieden. Lederschildpadden danken hun naam aan de op leer lijkende huid, die op de beenplaten ligt.

Groene zeeschildpad

Een kleiner soort zeeschildpad is de groene zeeschildpad met een lengte tot 1 meter en een gewicht tot bijna 200 kilo. Zoals de naam al aangeeft leeft de groene zeeschildpad in het water. De groene zeeschildpad is gestroomlijnd en kan daardoor een snelheid van 30 kilometer per uur bereiken in het water.

Sporenschildpad

De sporenschildpad is de grootste schild die op het land leeft en kan tot wel 100 kilo wegen. Het schild is lichtbruin met donkere randen. In gevangenschap heeft deze schildpad erg veel ruimte nodig, denk aan minimaal 10 vierkante meter per sporenschildpad. De sporenschildpad mag niet nat worden en leeft dus in een droge omgeving. In gevangenschap op hooi of zaagsel. Een dieet met veel vezels is belangrijk. Onder andere gras, hooi, waterkers of wortelloof eten sporenschildpadden. Aanvullend dient er calcium en vitamine D3 toegevoegd te worden aan het voedsel.

Kolenbranderschildpad

De kolenbrander schildpad leeft op het land en is kleiner dan de sporenschildpad. De kolenbranderschildpad heeft een lengte van maximaal 50 centimeter (gemiddeld 40 centimeter) en kan maximaal 50 kilo (gemiddeld 30-40 kilo) worden. De kolenbranderschildpad leeft in de tropische gebieden van Zuid-Amerika.