Welke soorten vlinders zijn er?

Vlinders, kapellen of schubvleugeligen: dit zijn de Nederlandse namen die we gebruiken voor die grote groep insecten met de wetenschappelijke naam Lepidoptera. Er zijn in totaal zo’n 160 duizend soorten vlinders beschreven en wetenschappers zijn er nog niet helemaal over uit hoe ze deze correct moeten indelen, onder andere door veranderende inzichten en nieuwe kennis over de dieren.

Sommige indelingen zijn gemaakt op basis van grootte, anderen op basis van het dag-nachtritme van de dieren. Zo kennen we dagvlinders die overdag actief zijn, en nachtvlinders die vanaf de schemering uit hun schuilplaatsen komen. Sommige nachtvlinders worden ook wel motten genoemd. Tot slot worden de dieren nog opgedeeld in groepen op basis van hun metamorfose van rups naar vlinder. Dit doen ze namelijk in een pop. Sommige vlinders spinnen een cocon rondom hun pop, terwijl anderen een kale pop hebben.

Waar komen vlinders voor?

Vlinders zijn koudbloedige insecten die minimaal rond de 20 graden nodig hebben om zich te kunnen bewegen. Niet gek dus dat je vlinders vooral in de zomer en lente ziet en dat er meer (en grotere) soorten zijn in tropische en subtropische gebieden.

Uit de wind, in de zon, kan het al snel fijn zijn voor een vlinder. Daarom zie je ze vaak in relatief beschutte gebieden, waar veel hoge grassen en bloemen zijn, struiken om in te schuilen en bomen die de wind tegenhouden. Ze moeten vrij kunnen rondfladderen en natuurlijk moeten er de juiste waardplanten zijn voor de rupsen.

Toch hebben veel vlindersoorten zich goed aangepast aan hun leefomstandigheden. Zo leeft de Noordse toendravlinder in het niet altijd even warme Scandinavië en berggebieden in Azie, terwijl groene vlinders bij waterpoelen in de gloeiendhete Kalahari woestijn gespot zijn.

Hoe ver kan een vlinder vliegen?

Je zou het niet verwachten van zo’n klein en teer diertje, maar sommige vlinders overbruggen duizenden kilometers tussen de plek waar ze overwinteren en waar ze zich voortplanten. Een goed voorbeeld is de distelvlinder. Deze vliegt in het voorjaar mee op de wind uit de Sahara en legt zo gemakkelijk vijfduizend kilometer af! Ook de kolibrievlinder en Atalanta overwinteren een stuk zuidelijker om dan in het voorjaar weer naar Nederland te vliegen. Dit zijn echte trekvlinders, net als trekvogels!

Wat is de grootste vlinder die bestaat?

Een van de grootste vlinders die bestaat is de Atlasvlinder. Deze is onder andere te zien in Wildlands. Als deze vlinder zijn vleugels uitslaat heeft hij een spanwijdte van 25 tot 30 centimeter! De Atlasvlinder is een bijzondere verschijning. Hij heeft een oranjewit gestreept lijf en zijn vleugels hebben de vorm van slangenkoppen om vijanden af te schrikken.

De atlasvlinder leeft maar een paar dagen als vlinder. Hij heeft geen roltong en kan daardoor geen nectar eten. In de vijf tot zeven dagen die het dier als vlinder doorbrengt, leeft hij op zijn reserves als rups. In deze week heeft de atlasvlinder maar één doel: zichzelf voortplanten.

De grootste dagvlinder die in Nederland voorkomt is de koninginnenpage die acht tot tien centimeter groot kan worden. De grootste nachtvlinder in Nederland is de ligusterpijlstaart die ook tien centimeter kan worden.

Wat is de kleinste vlinder ter wereld?

De kleinste vlinder vinden we in Mexico. Stigmella Maya is met 1,2 millimeter de kleinste vlinder ooit beschreven. Het is bovendien één van de oudste vlinders die bekend is. Microvlinders bestaan al zo’n 200 miljoen jaar en Stigmella Maya is een van de oudste nog levende soorten. Deze kleine nachtvlinder komt vooral voor in het zuidoosten van Mexico, op het schiereiland Yucatán.

Hoe oud worden vlinders?

Vlinders staan er niet om bekend dat ze heel oud worden. Sommige leven slechts een paar dagen tot weken nadat ze uit de pop zijn gekomen. Het belangrijkste doel van een ontpopte vlinder is om lang genoeg in leven te blijven zodat deze zich succesvol kan voortplanten.

De leeftijd van de vlinders hangt meestal samen met het soort voedsel dat ze eten. De fruit etende vlinder Euphaedra medon kan bijvoorbeeld wel tien maanden oud worden. Dat is zeer oud voor een vlinder. Ook de zebravlinder, die leeft van stuifmeel, houdt het langer vol dan veel soortgenoten. De citroenvlinder is in Nederland de grootste volhouder. Hij overwintert als vlinder en niet als ei, rups of pop zoals veel andere soortgenoten. Hij kan wel een jaar oud worden op die manier. Doordat ze als vlinder overwinteren, zijn het ook vaak de eerste vlinders die je ziet rondfladderen op de eerste warme dagen.

Wat eten vlinders?

De meeste vlinders leven van nectar. Nectar bevat veel energie en die hebben ze nodig om rond te vliegen en zich voort te kunnen planten. De nectar zuigen ze op uit de bloem met hun lange, oprolbare tong. Deze is een paar centimeter lang, maar zoals altijd heb je ook hier baas boven baas: de roltong van de Madagaskarvlinder kan wel dertig (!) centimeter lang worden.

Grappig feitje: als vlinders uit hun pop komen, zitten beide tonghelften nog niet aan elkaar. Door de tonghelften tegen de poten te strijken, komen ze tegen elkaar aan waarna ze door kleine weerhaakjes aan de raakvlakken voorgoed vast zitten.

Sommige vlinder komen af op overrijp of zelfs rottend fruit. Een bekende vlinder in Nederland die houdt van overrijp fruit is de Atalanta. Leg maar eens een zeer rijpe peer of pruim neer en kijk wat er gebeurd! Wel even de schil doorprikken, want dat kan de vlinder niet zelf.

Sommige vlinders houden van vloeistoffen die uitgescheiden worden door het lichaam. Denk maar aan zweet, urine, traanvocht of bloed. Er zijn bijvoorbeeld (nacht)vlinders die het traanvocht van slapende vogels drinken, maar ook vlinders die dit bij zoogdieren en zelfs mensen doen. Als een vlinder op je huid gaat zitten, komt hij waarschijnlijk op het zout en de mineralen uit je zweet af.

Hoe planten vlinders zich voort?

Na de paring leggen de vlinders hun eitjes aan de onderkant van een blad. Zo vallen ze niet op voor vijanden en spoelen ze niet weg door regen. Sommige vlinders leggen veel eitjes per blad, anderen slechts één eitje per blaadje. Na ongeveer twee weken komt de rups uit het eitje. Ze eten eerst het eierzakje waar ze inzaten op en beginnen daarna aan het blad waar ze aan hingen.

Rupsen zijn over het algemeen kieskeurige eters, die niet zomaar alles eten. Daarom leggen de ouders de eitjes op zogenoemde waardplanten: planten die de rupsen erg lekker vinden. De brandnetel is voor heel veel vlinders een belangrijke waardplant. Laat ze dus liever staan als dat mogelijk is. De rups van het koolwitje eet alleen maar koolbladeren en van de rupsen van de eikenprocessievlinder heb je vast ook wel gehoord: de rupsen van deze vlinder zijn te vinden in eikenbomen en zorgen voor een geirriteerde huid als je ze aanraakt.

Rupsen zijn grote eters. In korte tijd proberen ze zoveel mogelijk te eten. Denk maar aan rupsje nooit genoeg. Gelukkig vormen veel rupsen weer een lekkere maaltijd voor jonge vogels, want anders zouden er geen planten overblijven! Deze vetreserves hebben de rupsen ook hard nodig. Als ze in een pop veranderen, moeten ze dagen, weken - en soms zelfs jaren - zonder voedsel kunnen!

Tijdens hun metamorfose veranderd de rups in een mooie vlinder. Nadat ze uit hun pop zijn gekomen en de vleugels volledig droog en ontvouwd zijn, gaan ze vrij snel op zoek naar nectar en paringspartners, waardoor de cyclus zich herhaalt. Een volwassen vlinder noem je ook wel een imago. De levenscyclus van vlinders bestaat dus uit vier verschillende stadia: ei, rups, pop, vlinder of imago.

Wat is het verschil tussen een pop en een cocon?

Ieder vlinder komt uit een pop, maar niet iedere vlinder maakt ook een cocon om die pop heen. Als een vlinder zijn gedaantewisseling ondergaat doet hij dat in de pop. Dit is een soort vlies of vel om het insect heen. Sommige vlinders - vooral nachtvlinders - maken van zijdedraad een cocon om die pop heen om hem te beschermen en te camoufleren.

Hoe snel kan een vlinder vliegen?

Al fladderend door de tuin gaat een vlinder niet zo snel. Ook zijn er grote verschillen tussen de verschillende vlinders. De langzaamste soorten halen hooguit 7 tot 8 kilometer per uur. Maar snelle vlinders, bijvoorbeeld degenen die elders overwinteren en dus echt met een doel op reis zijn, kunnen wel 45 kilometer per uur halen! Niet gek met die kleine vleugels toch?

Zijn vlinders goed in camouflage?

Felle, opvallende kleuren gaan vaak niet goed samen met een goede camouflage. Toch zijn de meeste vlinders juist een kei in camouflage. Toegegeven: als ze hun vleugels uitslaan niet, maar als ze deze samenvouwen, valt de gemiddelde vlinder ineens niet meer op. Dit komt doordat de onderkant van hun vleugels vaak de kleur heeft van de planten waar ze in te vinden zijn. Ook lijkt het op het de bast van een boom, of afgevallen blad.

Andere vlinders vouwen juist graag hun vleugels uit als er gevaar dreigt. Die opvallende groene kleur van het groentje lijkt bijvoorbeeld erg op de jonge blaadjes van een boom of struik als hij stil zit. Maar ook de felle kleuren van veel vlinders hebben een doel. De patronen die te zien zijn, lijken vaak op de ogen of koppen van roofdieren. Dit noem je mimicry: een dier of plant doet een andere plant of dier na om meer overlevingskansen te hebben. Als de vlinder zijn vleugels ineens uitklapt is het schrikeffect nog groter en heeft hij een kans te ontsnappen.

Als vlinder zijn de dieren kwetsbaar, maar als pop nog meer. Daarom zijn veel poppen goed verstopt of gecamoufleerd. Zo lijkt de pop van een oranjewitje bijvoorbeeld sprekend op de stekel van een plant om zo vijanden te misleiden.

Waarom zie je vlinders alleen als het mooi weer is?

Vlinders zijn koudbloedige insecten die de warmte van de lucht en zon nodig hebben om te kunnen vliegen. Hun eigen temperatuur moet minstens 20 graden zijn om de vleugels uit te kunnen slaan. Daarom zie je vaak vlinders die met de vleugels wijd even ‘opladen’ in de zon.

Vlinders houden niet van regen, maar als de regen voorbij is, zie je ze massaal uit hun schuilplaatsen te voorschijn komen. Ze komen dan af op het vers gevallen regenwater dat nog op de bladeren en in waterplasjes te vinden is.

Wat zijn de verschillen tussen dag- en nachtvlinders?

We zien vaak alleen de dagvlinders die opvallend fladderen met hun felle kleuren. Maar er zijn nog veel meer nachtvlinders die alleen ’s nachts tevoorschijn komen. Ter vergelijking: er zijn ongeveer 50 dagvlinders bekend in Nederland en zo’n 1500 nachtvlinders!

Het grootste verschil tussen de twee lijkt duidelijk. De één is dagactief, de ander nachtactief. Toch? Nee, toch niet. Sommige nachtvlinders zijn gewoon overdag actief. Waar je ze wel aan kunt onderscheiden is de stand van de vleugels. Dagvlinder klappen hun vleugels omhoog in ruststand of spreiden ze juist wijd uit, terwijl nachtvlinders de vleugels tegen hun lijf vouwen. Een ander kenmerk zijn de voelsprieten (antennen). Dagvlinders hebben een klein knopje aan het topje van hun voelsprieten, deze ontbreekt bij de nachtvlinders.

Nachtvlinders kunnen zeer goed ruiken. Ze gebruiken feromonen (geurstoffen) om een paringsmaatje te vinden. Sommige planten geuren expres ’s nachts extra lekker om zo nachtvlinders te lokken. Voorbeelden zijn kamperfoelie, engelentrompet en Toscaanse jasmijn. ‘s Nachts hebben ze minder concurrentie van andere planten en worden ze goed bezocht en bestoven.

Een van de mooiste nachtvlinders die bestaat is de twaalf centimeter grote maanvlinder. Ook de enorme atlasvlinder is een nachtvlinder. Oh en als mensen het hebben over nachtuiltjes, dan bedoelen ze hoogstwaarschijnlijk de vlinders die tot de familie uilen behoren...